Το 5λιτρο του Παραγωγού: Η πρόταση που ανατρέπει τον 16κιλο τενεκέ και σώζει το ελληνικό ελαιόλαδο!

Η 4Ε Επιστημονική Εταιρεία Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας* παρουσίασε χθες, στη διάρκεια ανοιχτής συζήτησης σε αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, την πρόταση που επεξεργάστηκε για την αντιμετώπιση ενός δομικού προβλήματος της αγοράς ελαιολάδου: αυτό της διακίνησης στην εσωτερική αγορά «χύμα» με τον 16κιλο τενεκέ.

Ο γεωργοοικονομολόγος, πρόεδρος της 4Ε, Βασίλης Ζαμπούνης, παρουσίασε εκτιμήσεις που αναφέρουν ότι κατά μέσο όρο από το σύνολο των 250.000 τόνων που παράγονται ετησίως στην Ελλάδα, οι πωλήσεις τυποποιημένου στην εσωτερική αγορά είναι της τάξης των 12-15.000 τόνων, η αυτοκατανάλωση και χύμα 16κιλος τενεκές καλύπτουν ποσότητα της τάξης των 80-90.000 τόνων, οι εξαγωγές τυποποιημένου περί τους 40-50.000 τόνους και οι εξαγωγές χύμα (Ιταλία, Ισπανία) περίπου 100-110.000 τόνους.

«Η Ελλάδα αποτελεί τη μόνη, ευρωπαϊκή τουλάχιστον, χώρα με τόσο υψηλό ποσοστό διακίνησης χύμα ελαιολάδου στην εσωτερική αγορά. Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια, η οποία στην πραγματικότητα ζημιώνει όλους: ελαιοπαραγωγούς, καταναλωτές, πολιτεία», είπε ο πρόεδρος της 4Ε.

Το «5λιτρο του παραγωγού» προτείνεται από την 4Ε, ως η μόνη εφικτή, προς το συμφέρον όλων, λύση ευρείας συναίνεσης, η οποία μπορεί σταδιακά και εθελοντικά να καθιερώσει το επώνυμο τυποποιημένο ελαιόλαδο, ελαχιστοποιώντας την διακίνηση με τον ανώνυμο, χύμα 16κιλο τενεκέ. Η πρόταση, στηρίζεται στο ισχύον ήδη σήμερα καθεστώς διακίνησης του μελιού, που μπορεί να αποτελέσει τον «οδηγό» για την εφαρμογή ανάλογου καθεστώτος εμπορίας και διακίνησης στην αγορά του ελαιολάδου.

Η 4Ε παρουσίασε στοιχεία για το τι συμβαίνει στις άλλες ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου (Ισπανία, Ιταλία), τα επιχειρήματα υπέρ και κατά του ανώνυμου, χύμα 16κιλου τενεκέ, πρακτική, η οποία εκτός του ότι απαγορεύεται από την κοινοτική και εθνική νομοθεσία, βλάπτει ελαιοπαραγωγούς, καταναλωτές και τον κρατικό προϋπολογισμό.

Αντικείμενο της συζήτησης αποτελεί η διακίνηση ελαιολάδου στην εσωτερική αγορά. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία, ωστόσο, υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο από το σύνολο των 250.000 τόνων που παράγονται ετησίως, η κατανομή τους έχει ως εξής (σε τόνους):

• Πωλήσεις τυποποιημένου στην εσωτερική αγορά = 12-15.000
• Αυτοκατανάλωση και χύμα 16κιλος τενεκές = 80-90.000
• Εξαγωγές τυποποιημένου = 40-50.000
• Εξαγωγές χύμα (Ιταλία, Ισπανία) = 100-110.000 τόνοι.

Η Ελλάδα αποτελεί τη μόνη, ευρωπαϊκή τουλάχιστον, χώρα με τόσο υψηλό ποσοστό διακίνησης χύμα ελαιολάδου στην εσωτερική αγορά. Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια, η οποία στην πραγματικότητα ζημιώνει όλους: ελαιοπαραγωγούς, καταναλωτές, πολιτεία.

Η 4Ε προτείνει το «5λιτρο του παραγωγού» ως τη μόνη εφικτή, προς το συμφέρον όλων λύση ευρείας συναίνεσης, η οποία μπορεί σταδιακά να καθιερώσει το επώνυμο τυποποιημένο ελαιόλαδο ελαχιστοποιώντας τον ανώνυμο, χύμα 16κιλο τενεκέ.

Τι συμβαίνει στις άλλες χώρες

Στην Ισπανία, μετά το διατροφικό σκάνδαλο του «τοξικού ελαίου» (κατάλοιπα ανιλίνης σε κραμβέλαιο), που κόστισε το 1980 χιλιάδες ζωές και εφ’ όρου ζωής αναπηρίες, όχι απλά απαγορεύτηκε η διακίνηση στην κατανάλωση χύμα ελαίων αλλά έκτοτε κανένας δεν διανοείται καν να κάνει κάτι τέτοιο.

Σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 760/2021, υπάρχουν δύο περιπτώσεις όταν ένα ελαιοτριβείο παραδίδει ελαιόλαδο στον ελαιοκαλλιεργητή:

α)  Όταν το ελαιοτριβείο παραδίδει στον ελαιοκαλλιεργητή το ελαιόλαδο για αυτοκατανάλωσή του, τότε εκείνος θεωρείται ως ο τελικός καταναλωτής και επομένως πρέπει να τηρούνται όλες οι προδιαγραφές που ορίζονται στο ποιοτικό πρότυπο για την πώληση ή την παράδοση των ελαιολάδου στον τελικό καταναλωτή, όσον αφορά τη χωρητικότητα των δοχείων (έως και 5 λίτρα), την επισήμανση, το πώμα ασφαλείας, δηλ. πρέπει να είναι τυποποιημένο.

β)  Όταν το ελαιοτριβείο παραδίδει το ελαιόλαδο χύμα στον ελαιοκαλλιεργητή, τότε αυτός θεωρείται επαγγελματίας διαχειριστής (operator), με όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το ποιοτικό πρότυπο των διαχειριστών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της ιχνηλασιμότητας, της ειδοποίησης κινήσεων, των συνοδευτικών εγγράφων κ.λπ.

Στην Ιταλία τα πράγματα είναι πιο «χαλαρά» και συνυπάρχουν όλα τα κανάλια διακίνησης εκτός όμως από ανώνυμους, χύμα 16κιλους τενεκέδες. Κατ΄ αρχήν ο μεγάλος όγκος διακινείται από τα σούπερ μάρκετ. Επίσης, υπάρχουν περισσότερα από 3.000 ελαιοτριβεία, πολλά από αυτά σε φάρμες, μικρές καθετοποιημένες μονάδες, που οι ίδιες συσκευάζουν το ελαιόλαδό τους. Οι αστοί / καταναλωτές τις επισκέπτονται προκειμένου να αγοράσουν το ελαιόλαδό τους ή το προμηθεύονται από το γειτονικό τους μπακάλικο μετά από γευσιγνωσία διαφορετικών ποικιλιών και περιοχών. Γενικότερα, υπάρχει μια ισχυρή «κουλτούρα» ελαιολάδου – όπως και για άλλα παραδοσιακά τρόφιμα- που αποτυπώνεται στο “Made in Italy”, γεγονός που συντηρεί υψηλές τιμές (έως και διπλάσιες των ισπανικών και ελληνικών) ελαχιστοποιώντας τα κρούσματα νοθείας, λόγω και του αυστηρού κρατικού ελέγχου (καραμπινιέροι).

Αυτό το κύμα αθέμιτου ανταγωνισμού είχε και μια άλλη, ακόμη ίσως δυσμενέστερη επίπτωση, γιατί δεν άφησε να αναπτυχθούν οι σωστές εταιρείες του κλάδου. Μεταξύ αυτών, οι δύο μεγαλύτερες εταιρείες της εποχής εκείνης, Ελαΐς και Μινέρβα, αφού απέτυχαν να συγχωνευθούν δημιουργώντας έναν ισχυρό πόλο για τα διεθνή στάνταρντς του ανταγωνισμού, στη συνέχεια μπήκαν σε ένα κύκλο αλλαγών ιδιοκτησιακού καθεστώτος, ενώ στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε άλλα προϊόντα υψηλότερης κερδοφορίας, με αποτέλεσμα να απωλέσουν σταδιακά τα μερίδια που κάποτε κατείχαν στο επώνυμο τυποποιημένο ελαιόλαδο.

Η πρόταση του “5λιτρου του παραγωγού”

Από τα παραπάνω προκύπτει μια βασική διαπίστωση: Ναι μεν είναι ανάγκη να καταργηθεί ο 16κιλος τενεκές, όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο μέσω μιας διαδικασίας που σταδιακά θα περιορίζει το χύμα, ειδικά το παραεμπόριο από τους πλανόδιους, εις όφελος του τυποποιημένου, έχοντας τη συναίνεση όλων των εμπλεκομένων, παραγωγών, ελαιοτριβέων, βιομηχανίας τυποποίησης και πολιτείας. Η μόνη ρεαλιστική λύση – πρόταση, που εξασφαλίζει αυτές τις προϋποθέσεις είναι αυτή που σχηματικά αναφέρουμε σαν το «5λιτρο του παραγωγού».

Πρόκειται για ένα σύστημα που κινείται στο ίδιο πλαίσιο όπως το ελαιόλαδο στην Ισπανία, την Ιταλία αλλά και το μέλι στην Ελλάδα.

Ειδικότερα:

• Το ελαιοτριβείο εγκαθιστά και λειτουργεί ημι-αυτόματο γεμιστικό μηχάνημα για πεντόλιτρα, το οποίο έχει και μικρό κόστος επένδυσης. Συχνά ήδη υπάρχει σύγχρονο τυποποιητήριο.
• Το 5λιτρο δοχείο δεν χρειάζεται να είναι λιθογραφημένο, αρκεί να διαθέτει πώμα ασφαλείας μιας χρήσης και να επικολλάται αυτοκόλλητη ετικέτα με όλες τις υποχρεωτικές ενδείξεις, καθώς και το ονοματεπώνυμο του παραγωγού ή του ελαιοτριβέα ώστε να έχει επίσης μικρό κόστος.
• Ο παραγωγός απαγορεύεται να πάρει από το ελαιοτριβείο το ελαιόλαδό του χύμα, σε δικά του μέσα συσκευασίας και μεταφοράς (π.χ. βαρέλια), τα οποία μερικές φορές μπορεί να είναι από ακατάλληλα έως και επικίνδυνα, αλλά υποχρεούται να χρησιμοποιήσει τα 5λιτρα, τα οποία είναι νόμιμα και τα οποία μπορεί είτε να χρησιμοποιήσει στην οικογενειακή αυτοκατανάλωση, είτε να πουλήσει απευθείας στους καταναλωτές, εκδίδοντας τα απαραίτητα παραστατικά. Επιτυγχάνει έτσι μία ικανοποιητική τιμή και εισόδημα, υψηλότερα από εκείνα που εισπράττει από τις πωλήσεις στο χονδρικό εμπόριο.
• Ο ελαιοτριβέας μπορεί να πραγματοποιεί ανάλογες πωλήσεις απευθείας στους καταναλωτές σε επώνυμες συσκευασίες χωρητικότητας έως και 5 λίτρα εκδίδοντας τα νόμιμα παραστατικά.
• Ο καταναλωτής μπορεί να προμηθευτεί (βρώσιμο, εξαιρετικό)  παρθένο ελαιόλαδο με το όνομα και την εγγύηση του ελαιοπαραγωγού/ελαιοτριβέα ελεγχόμενο ως προς την γνησιότητα και ποιότητά του.
• Η πολιτεία θα επωφεληθεί από την είσπραξη για τον κρατικό προϋπολογισμό σημαντικών ποσών ετησίως, που εισφορο/ και φοροδιαφεύγουν.

Διευκρινιστικά των παραπάνω ας σημειώσουμε:

• Βασική προϋπόθεση για την καλή λειτουργία του συστήματος που παραπάνω περιγράφεται, αλλά και οποιουδήποτε συστήματος σωστής διακίνησης του προϊόντος, είναι η εφαρμογή της ιχνηλασιμότητας σε όλη την αλυσίδα αξίας από τον ελαιώνα μέχρι τη λιανική πώληση.
• Πέραν των όποιων απαγορεύσεων, ποινών, προστίμων κ.λπ., ατελέσφορων όπως έχει αποδείξει η εμπειρία δεκαετιών, η ομαλή αποδοχή ενός συστήματος όπως το «5λιτρο του παραγωγού» καλό θα ήταν να υποστηριχθεί από, πρώτον, μια καμπάνια ενημέρωσης και, δεύτερον, από κάποια, φορολογικά ή άλλα, κίνητρα εφαρμογής του.

Κοινοτική Νομοθεσία

O κανονισμός (ΕΕ) 2022/2104 της 29ης Ιουλίου 2022 όσον αφορά τις προδιαγραφές εμπορίας του ελαιολάδου, στο σκεπτικό του αναφέρει ότι «για να διασφαλιστεί η αυθεντικότητα του ελαιολάδου που πωλείται, πρέπει να προβλεφθούν για το λιανικό εμπόριο συσκευασίες μικρού μεγέθους που να διαθέτουν κατάλληλο σύστημα κλεισίματος. Ωστόσο, είναι σκόπιμο να μπορούν τα κράτη μέλη να επιτρέπουν μεγαλύτερη χωρητικότητα για τις συσκευασίες που προορίζονται για συλλογικές εστιάσεις».

Στο άρθρο 4 του ίδιου κανονισμού που αναφέρεται στη συσκευασία, προβλέπεται συγκεκριμένα ότι τα ελαιόλαδα «παρουσιάζονται στον τελικό καταναλωτή προσυσκευασμένα σε συσκευασίες μέγιστης χωρητικότητας πέντε λίτρων. Οι συσκευασίες αυτές είναι εφοδιασμένες με σύστημα ανοίγματος που καταστρέφεται μετά την πρώτη χρήση του και περιλαμβάνουν ετικέτα σύμφωνη με τον παρόντα κανονισμό».

«Για τα έλαια που προορίζονται για κατανάλωση σε εστιατόρια, νοσοκομεία, καντίνες ή άλλες παρόμοιες συλλογικές εστιάσεις, τα κράτη μέλη μπορούν να καθορίσουν, συναρτήσει του τύπου της σχετικής μονάδας, μέγιστη χωρητικότητα των συσκευασιών ανώτερη των πέντε λίτρων».

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ