Γιατί υπάρχει άμεση ανάγκη αναβάθμισης του μαθήματος Φυσικής Αγωγής;

Το παρόν άρθρο έχει στόχο να υπενθυμίσει ή να βάλει στη συζήτηση δεδομένα που αφορούν στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής (ΦΑ). Ο παραπάνω στόχος κρίνεται αναγκαίος εάν θέλουμε να είμαστε ενημερωμένοι και πλήρως συνειδητοί στο να εξασφαλίσουμε ή και να βελτιώσουμε τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών της χώρας. Θα ξεκινήσουμε κάνοντας μιαν αναφορά στο ρόλο που παίζει το μάθημα της ΦΑ στην ημερήσια κινητική ανάγκη κάθε παιδιού. Θα συνεχίσουμε εξετάζοντας τη σημασία του μαθήματος για την ψυχική υγεία, τη συγκέντρωση, τη μείωση του στρες, και θα καταλήξουμε να τεκμηριώσουμε τη σημασία του για τις κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες των παιδιών. Στο τέλος της σύντομης αναφοράς μας θα σημειώσουμε τι σημαίνει αναβάθμιση του μαθήματος της ΦΑ.

Είναι πλέον πλήρως τεκμηριωμένη η ανάγκη δια βίου κινητικής δραστηριοποίησης των ατόμων με στόχο την υγεία. Στα παιδιά η ανάγκη αυτή γίνεται ακόμη πιο σημαντική καθώς εξυπηρετείται καλύτερα και ο στόχος της ανάπτυξης.

Σημαντικοί οργανισμοί υγείας ενημερώνουν ότι τα παιδιά θα πρέπει να δραστηριοποιούνται κινητικά με αερόβια άσκηση για τουλάχιστον 60 λεπτά κάθε μέρα με ένταση που χαρακτηρίζεται από μέτρια έως έντονη. Αν το μάθημα της ΦΑ -45λεπτών- στο σχολείο είναι καθημερινό, προσφέρει την ελάχιστη κάλυψη της βασικής ημερήσιας ανάγκης για κίνηση όλων των παιδιών, ιδιαίτερα των ευάλωτων κοινωνικοοικονομικά ομάδων, που δεν μπορούν να πληρώσουν τη συμμετοχή τους σε απογευματινά μαθήματα αθλητικών συλλόγων. Αυτή η ελάχιστη ημερήσια κινητική δράση βοηθά:

• στην καλή λειτουργία αναπνευστικού και κυκλοφορικού συστήματος
• καλή λειτουργία του εγκεφάλου (https://www.massgeneral.org/children/physical-activity/ mental-health)
• στον έλεγχο του Δείκτη Μάζας Σώματος που σημαίνει μείωση του λιπώδους ιστού με παράλληλη αύξηση του μυϊκού ιστού (Bjøntegaard et al, 2021)
• στην πρόληψη του διαβήτη τύπου 2 (Rush & Simmons, 2014) ή και την καλύτερη έκβαση της ασθένειας για παιδιά που ήδη έχουν διαβήτη τύπου 1 (Absil et al, 2019)
• στην μείωση της παχυσαρκίας (Bauman et al, 2017).

Τα παραπάνω είναι μόνο μερικές από τις ευεργετικές επιρροές που έχει η κινητική δραστηριότητα στο σώμα.

Επιπρόσθετα, στα παιδιά η κίνηση αποτελεί αναπόσπαστη μεταβλητή της υγιούς ανάπτυξης. Η κινητική δραστηριότητα δεν προκαλεί την ανάπτυξη, αλλά χωρίς αυτή, οι κινητικές δεξιότητες μπορεί να είναι είτε ελλιπώς ανεπτυγμένες, είτε να καθυστερήσουν, συμβάλλοντας στο να έχει το παιδί περισσότερα ατυχήματα, λιγότερη ή και καθυστερημένη αυτονομία (National Academies Press (US), 2013).

Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πλέον πολλά δεδομένα που συνδέουν την επαρκή κινητική δραστηριότητα με την ψυχική υγεία, χαρακτηριστικά θ’ αναφέρουμε μια εκτεταμένη ανάλυση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας -περιλαμβάνει τα συμπεράσματα σχεδόν 100 μετα-αναλύσεων τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών- η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σωματική δραστηριότητα πρέπει να θεωρείται ως θεραπεία πρώτης επιλογής για άτομα που ζουν με προβλήματα ψυχικής υγείας. Όπως αναφέρει ο Δρ Ben Singh (2023), επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, η σωματική δραστηριότητα είναι 1,5 φορές πιο αποτελεσματική στη μείωση των ήπιων έως μέτριων συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του ψυχολογικού στρες και του άγχους, απ’ ότι η φαρμακευτική αγωγή ή η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία.

Στα παιδιά τα δεδομένα αφορούν:

• στη βελτιωμένη διάθεση, συγκέντρωση και προσοχή
• λιγότερο άγχος και κατάθλιψη, ειδικά αν τα παιδιά συμμετέχουν σε ομαδικά αθλήματα
• καλύτερη συμπεριφορά στην τάξη και ακαδημαϊκές επιδόσεις
• υψηλότερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση
• ισχυρότερη αίσθηση του εαυτού
• επίσης σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου μελέτες έχουν διαπιστώσει χαμηλότερες πιθανότητες αυτοκτονικών σκέψεων ή και απόπειρες αυτοκτονίας (https:// www.massgeneral.org/children/physical-activity/mental-health).

Ειδικά για τα παιδιά με ΔΕΠΥ σε σχέση με την κινητική δραστηριότητα υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία που σημειώνει ότι όσα παιδιά δραστηριοποιούνται κινητικά επαρκώς (λαμβάνοντας υπόψη τη συχνότητα και τον όγκο έργου) :

• βελτιωμένουν την προσοχή, τη μάθηση, τη μνήμη και την ταχύτητα επεξεργασίας.Παρουσιάζουν βελτιωμένες κοινωνικές, κινητικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικέςδεξιότητες
• έχουν λιγότερη υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα (https://www.massgeneral.org/children/physical-activity/mental-health).

Ακολούθως, είναι σημαντικό ν’ αναφέρουμε την επιρροή της κινητικής
δραστηριότητας στις γνωστικές λειτουργίες (εκτελεστικές λειτουργίες κλπ) και στις λεγόμενες και πολύ διαφημιζόμενες δεξιότητες ζωής (επίλυση προβλημάτων, ψυχική ανθεκτικότητα κλπ). Το εξαιρετικό πρόγραμμα ΦΑ, «Κινούμαι, Σκέφτομαι, Διασκεδάζω» για παράδειγμα των Κολοβελώνη και Γούδα (2023) αποδεικνύει με πειραματικό τρόπο την βελτίωση των εκτελεστικών λειτουργιών των μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα σε σχέση με αυτούς που δεν συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε ν’ αναφέρουμε το πόσο σημαντικό είναι το μάθημα της ΦΑ για την ανάπτυξη των κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων των παιιδών (Κολοβελώνης & Γούδας, 2022).

Τι εννούμε όμως, με τον όρο αναβάθμιση του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής;

• Αναβάθμιση του αύλειου χώρου καθώς είναι η τάξη του μαθήματος (ταρτάν καλής ποιότητας, αυστηρές προδιαγραφές ασφάλειας στα μόνιμα αντικείμενα του χώρου π.χ. κολώνες, περίφραξη κλπ). Μέριμνα για την διάθεση κλειστού, στεγασμένου χώρου για  το μάθημα σε κάθε σχολική μονάδα, καθώς υπάρχουν κινητικές δραστηριότητες όπως η μουσικοκινητική, η εκμάθηση χορών κλπ που δεν μπορούν να γίνουν στην αυλή.
• Αναβάθμιση του υλικού ΦΑ. Kάθε σχολείο θα πρέπει να λαμβάνει ειδικό ποσό που θα δαπανάται για την ανανέωση και τον εμπλουτισμό του υλικού ΦΑ.
• Τακτικές/προγραμματισμένες συναντήσεις των εκπαιδευτικών ΦΑ ανά ομάδες σχολείων ή και αλλιώς, για την αλληλοενημέρωσή τους σε θέματα παιχνιδιών, ασκήσεων και εμπλουτισμού της μεθοδολογίας διδασκαλίας (η κινητική πρωτοτυπία, η κινητοποίηση της περιέργειας των παιδιών στις κινητικές προκλήσεις χρειάζεται να είναι βασικοί στόχοι).
• Η ΦΑ χρειάζεται να είναι μάθημα όλων των σχολικών βαθμίδων και της Προσχολικής Αγωγής, εάν θέλουμε να εξασφαλίσουμε για όλες τις μαθησιακές βαθμίδες σταθερή ελάχιστη διάθεση κινητικών ερεθισμάτων.
• Κλείνοντας θα θέλαμε να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στη σχέση του παιχνιδιού με το μάθημα της ΦΑ. Η ΦΑ είναι ο κατεξοχήν φορέας του παιχνιδιού στο σχολικό περιβάλλον. Το μη δομημένο παιχνίδι είναι καθοριστικό εργαλείο ανάπτυξης στην παιδική ηλικία. Καθώς οι συνθήκες γίνονται ολοένα και λιγότερο ευνοϊκές για το μη δομημένο παιχνίδι στην αλάνα, στην παιδική χαρά κλπ, η ΦΑ είναι το μάθημα που μπορεί να προσφέρει ακόμη και αυτή την ευκαιρία στα παιδιά.

Ελπίζουμε οι λαμβάνοντες τις αποφάσεις να συνειδητοποιήσουν τις ανάγκες των παιδιών και να μην λαμβάνουν υπόψη τους μόνο τις απαιτήσεις της αγοράς, όταν νομοθετούν και λαμβάνουν αποφάσεις για το σχολείο. Η υγεία, σωματική και ψυχική, χρειάζεται να λάβει την ίδια αξία με την ακαδημαϊκή επίδοση των παιδιών μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, αυτό άλλωστε προβλέπει και ο νομοθέτης.

Βιβλιογραφία

Γούδας, M., & Κολοβελώνης, A. (2022). Η Διδασκαλία Δεξιοτήτων Ζωής και
Αυτορρύθμισης της Μάθησης στον Αθλητισμό και στην Εκπαίδευση. Προπτυχιακό εγχειρίδιο. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις. http://dx.doi.org/10.57713/kallipos-139
Κολοβελώνης. Α. & Γούδας, Μ. (2023). Παιχνίδια φυσικής δραστηριότητας και γνωστικής πρόκλησης. Τρίκαλα: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. DOI: 10.5281/zenodo.7685816
Absil H., Baude L., Robert A. & Lysy P.A. (2019). Benefits of physical activity in children and adolescents with type 1 diabetes: A systematic review.
DOI: 10.1016/j.diabres.2019.107810
Bauman Α.Ε, Grunseit A. C., Rangul V. & Heitmann B. L. (2017). Physical activity, obesity
and mortality: Does pattern of physical activity have stronger epidemiological
associations?, BMC Public Health, vol. 17, no. 1, p. 788
Bjøntegaard, K.A., Stafne, S.N., Mørkved, S. et al. (2021). Body mass index and physical
activity in seven-year-old children whose mothers exercised during pregnancy: follow-up of a multicentre randomised controlled trial. BMC Pediatr 21, 496 https:// doi.org/10.1186/s12887-021-02952-1
Committee on Physical Activity and Physical Education in the School Environment; Food and Nutrition Board; Institute of Medicine; Kohl HW III, Cook HD, editors. Washington (DC): National Academies Press (US); 2013 Oct 30.
Jaksic D, Mandic S, Maksimovic N, Milosevic Z, Roklicer R, Vukovic J, Pocek S, Lakicevic N, Bianco A, Cassar S, Drid P. (2020). Effects of a Nine-Month Physical Activity Intervention on Morphological Characteristics and Motor and Cognitive Skills of Preschool Children. International Journal of Environmental Research and Public Health. 17(18):6609. https://doi.org/10.3390/ijerph17186609
Rush E. & Simmons D. (2014). Physical activity in children: prevention of obesity and type 2 diabetes. Med Sport Sci. 60:113-21. doi: 10.1159/000357341.
Singh B., Olds T., Curtis R., et al. Effectiveness of physical activity interventions for improving depression, anxiety and distress: an overview of systematic reviews British Journal of Sports Medicine Published Online First: 16 February 2023. doi:10.1136/bjsports-2022-106195

Της Κατερίνα Τατσοπούλου, εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής στην Α/θμια Δυτικής Αττικής